Chapter Navigation :    1   2   3   4   5   6   7   8   9  10  11  12  13  14  15  16  17  18
Verses :  1  2  3  4  5  6  7  8  9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24


अध्याय सोलह / Chapter Sixteen

बिना श्लोक केवल हिंदी अर्थ  

।16.1।   श्री भगवान् बोले -अभय, अन्तःकरण की निर्मलता, ज्ञान योग में दृढ़ स्थिति, दान, इन्द्रियों का संयम, यज्ञ, स्वाध्याय, तप, शरीर मन वाणी की सरलता ।

।16.2।   अहिंसा, सत्य भाषण, क्रोध न करना, शान्ति, चुगली न करना, प्राणियों पर दया, न ललचाना, कोमलता, लज्जा, अचपलता ।

।16.3।   हे अर्जुन - तेज, क्षमा, धैर्य, शरीरकी शुद्धि, वैर भाव का न रहना और गर्व का अभाव, ये सभी दैवी सम्पदा को प्राप्त हुए के लक्षण हैं।

।16.4।   हे अर्जुन - दम्भ, घमण्ड, अभिमान, क्रोध, कठोरता और अज्ञान - ये सभी आसुरी सम्पदा को प्राप्त हुए के लक्षण हैं।

।16.5।   हे अर्जुन - दैवी सम्पत्ति मुक्ति के लिये और आसुरी सम्पत्ति बन्धन के लिये है। तुम दैवी भाव के हो, इसलिये शोक मत करो।

।16.6।   इस लोक में दो तरह के प्राणियोंकी सृष्टि है - दैवी और आसुरी। दैवी का तो मैंने विस्तार से कह दिया, अब तुम मेरे से आसुरी का सुनो |

।16.7।   आसुरी स्वभाव के लोग प्रवृत्ति और निवृत्ति को नही जानते, उनमें न शुद्धि होती है, न सदाचार और न सत्य ही होता है।

।16.8।   वे कहते हैं कि यह जगत् आश्रयरहित, असत्य और ईश्वर रहित है, यह परस्पर संबंध से ही उत्पन्न हुआ है, काम से सिवा और क्या कारण हो सकता है |

।16.9।   इस दृष्टि का अवलम्बन करके नष्ट स्वभाव के अल्प बुद्धि वाले, घोर कर्म करने वाले लोग, जगत् का अहित चाहने वाले, उसका नाश करने के लिए उत्पन्न होते हैं |

।16.10।   कभी पूरी न होने वाली कामनाओं का आश्रय लेकर दम्भ, अभिमान और मद में चूर रहने वाले तथा अपवित्र व्रत धारण करने वाले मनुष्य मोह के कारण दुराग्रहों को धारण करके संसार में विचरते हैं।

।16.11।   वे मृत्युपर्यन्त रहने वाली अपार चिन्ताओं से ग्रस्त, पदार्थों का संग्रह और उनका भोग करने में ही लगे रहने वाले और जो है, इतना ही है - ऐसा मानते हैं |

।16.12।   वे आशा की सैकड़ों रस्सियों से बँधे हुए मनुष्य काम क्रोध के वश, विषय भोगों की पूर्ति के लिये, अन्यायपूर्वक धन संचय करना चाहते हैं।

।16.13।   मैंने आज यह पाया है और इस मनोरथ को भी प्राप्त करूंगा, मेरे पास इतना है, भविष्य में और धन होगा।

।16.14।   वह शत्रु मेरे द्वारा मारा गया और दूसरों को भी मैं मार डालूँगा। मैं ईश्वर हूँ, भोगने वाला हूँ, सिद्ध हूँ और बलवान्‌ तथा सुखी हूँ |

।16.15।   मैं धनी और श्रेष्ठकुल वाला हूँ। मेरे समान दूसरा कौन है, मैं यज्ञ करूँगा, दान दूँगा और मौज करूँगा, इस प्रकार वे अज्ञान से मोहित हैं |

।16.16।   अनेक प्रकार से भ्रमित चित्त वाले, मोह जाल में फँसे तथा विषयभोगों में आसक्त ये घोर, अपवित्र नरक में गिरते हैं।

।16.17।   अपने आप को ही श्रेष्ठ मानने वाले , अकड़ वाले, धन और मान के मद से युक्त लोग, नाममात्र के यज्ञों द्वारा विधिरहित और दम्भपूर्वक यजन करते हैं |

।16.18।   वे अहङ्कार, बल, घमण्ड, कामना और क्रोध का आश्रय लेने वाले, अपने और दूसरों के शरीर में रहने वाले मुझ के साथ द्वेष करते हैं तथा दोषदृष्टि रखते हैं |

।16.19।   उन द्वेष करनेवाले, संसार में क्रूर, नीच, अपवित्र मनुष्यों को मैं बारबार आसुरी योनियों में गिराता हूँ।

।16.20।   हे अर्जुन, वे अविवेकी मनुष्य मुझको न प्राप्त होकर ही जन्म-जन्म में आसुरी योनि को प्राप्त होते हैं, फिर उससे भी अति नीच गति को ही प्राप्त होते हैं |

।16.21।   काम, क्रोध तथा लोभ- ये तीन प्रकार के नरक के द्वार, जीवात्माका पतन करनेवाले हैं, इन तीनों को त्याग देना चाहिए |

।16.22।   हे अर्जुन, इन नरक के तीनों दरवाजों से रहित हुआ, जो मनुष्य अपने कल्याण का आचरण करता है, वह परम गति को प्राप्त होता है।

।16.23।   जो पुरुष शास्त्र विधि को त्यागकर अपनी इच्छा से मनमाना आचरण करता है, वह न सिद्धि को प्राप्त होता है, न परमगति को और न सुख को ही |

।16.24।   इससे तेरे लिए इस कर्तव्य और अकर्तव्य की व्यवस्था में शास्त्र ही प्रमाण है। इसलिए शास्त्र विधि से नियत कर्म ही करने योग्य है |



ਸ਼ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਬਿਨਾ ਸਿਰਫ ਪੰਜਾਬੀ ਅਰਥ 

।16.1।   ਸ਼੍ਰੀ ਭਗਵਾਂਨ ਬੋਲੇ - ਨਿਰਭੈ , ਮਨ ਦੀ ਨਿਰਮਲਤਾ , ਗਿਆਨ ਯੋਗ ਵਿੱਚ ਦ੍ਰਿੜ ਸਥਿਤੀ , ਦਾਨ , ਇੰਦਰੀਆਂ ਦਾ ਸੰਜਮ , ਯੱਗ , ਸਵਾਧਿਆਏ , ਤਪ , ਸਰੀਰ ਮਨ ਬਾਣੀ ਦੀ ਸਰਲਤਾ |

।16.2।   ਅਹਿੰਸਾ , ਸੱਚ ਬੋਲਣਾ , ਕ੍ਰੋਧ ਨਾਂ ਕਰਣਾ , ਸ਼ਾਂਤੀ , ਚੁਗਲੀ ਨਾਂ ਕਰਣਾ , ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਉੱਤੇ ਤਰਸ , ਨਹੀਂ ਲਲਚਾਉਣਾ , ਕੋਮਲਤਾ , ਸ਼ਰਮ , ਅਚਪਲਤਾ ।

।16.3।   ਹੇ ਅਰਜੁਨ - ਤੇਜ , ਮਾਫੀ , ਸਬਰ , ਸ਼ਰੀਰ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧੀ , ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਦੇ ਭਾਵ ਦਾ ਨਾਂ ਰਹਿਨਾ ਅਤੇ ਗਰਵ ਦਾ ਨਾਂ ਹੋਣਾ , ਇਹ ਸਾਰੇ ਦੈਵੀ ਸੰਪਦਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ ਦੇ ਲੱਛਣ ਹਨ ।

।16.4।   ਹੇ ਅਰਜੁਨ - ਦੰਭ , ਘਮੰਡ , ਹੰਕਾਰ , ਕ੍ਰੋਧ , ਕਠੋਰਤਾ ਅਤੇ ਅਗਿਆਨ - ਇਹ ਸਾਰੇ ਰਾਖ਼ਸ਼ੀ ਸੰਪਦਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ ਦੇ ਲੱਛਣ ਹਨ ।

।16.5।   ਹੇ ਅਰਜੁਨ - ਦੈਵੀ ਜਾਇਦਾਦ ਮੁਕਤੀ ਲਈ ਅਤੇ ਰਾਖ਼ਸ਼ੀ ਜਾਇਦਾਦ ਬੰਧਨ ਲਈ ਹੈ । ਤੂੰ ਦੈਵੀ ਭਾਵ ਦਾ ਹੈਂ , ਇਸ ਲਈ ਸੋਗ ਨਾਂ ਕਰ।

।16.6।   ਇਸ ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਦੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਹੈ - ਦੈਵੀ ਅਤੇ ਰਾਖ਼ਸ਼ੀ । ਦੈਵੀ ਦਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ , ਹੁਣ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਵਲੋਂ ਰਾਖ਼ਸ਼ੀ ਦਾ ਸੁਣ |

।16.7।   ਰਾਖ਼ਸ਼ੀ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਲੋਕ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਅਤੇ ਨਿਵ੍ਰੱਤੀ ਨੂੰ ਨਹੀ ਜਾਣਦੇ , ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾਂ ਸ਼ੁੱਧੀ, ਨਾਂ ਸਦਾਚਾਰ ਅਤੇ ਨਾਂ ਸੱਚ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

।16.8।   ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਣ ਕਿ ਇਹ ਜਗਤ ਸਹਾਰਾ ਰਹਿਤ , ਝੂਠ ਅਤੇ ਰੱਬ ਰਹਿਤ ਹੈ , ਇਹ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਸੰਬੰਧ ਨਾਲ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਹੈ , ਕਾਮ-ਵਾਸਨਾ ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਹੋਰ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ |

।16.9।   ਇਸ ਨਜ਼ਰ ਦੇ ਨਾਲ, ਨਸ਼ਟ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਘੱਟ ਬੁੱਧੀ ਵਾਲੇ , ਘੋਰ ਕਰਮ ਕਰਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ , ਜਗਤ ਦਾ ਅਹਿਤ ਲੋਚਣ ਵਾਲੇ , ਉਸਦਾ ਨਾਸ਼ ਕਰਣ ਲਈ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ |

।16.10।   ਕਦੇ ਪੂਰੀ ਨਾਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਾਮਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈ ਕੇ ਦੰਭ , ਹੰਕਾਰ ਅਤੇ ਨਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਚੂਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਅਪਵਿਤ੍ਰ ਵਰਤ ਧਾਰਨ ਕਰਣ ਵਾਲੇ ਮਨੁੱਖ ਮੋਹ ਦੇ ਕਾਰਨ ਮਾੜੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦੇ ਹਨ ।

।16.11।   ਉਹ ਮੌਤ ਤੱਕ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਬੇਹੱਦ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ , ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭੋਗ ਕਰਣ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲੱਗੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਜੋ ਹੈ , ਇੰਨਾ ਹੀ ਹੈ - ਅਜਿਹਾ ਮੰਣਦਾ ਹੈ ।

।16.12।   ਉਹ ਆਸ ਦੀਆਂ ਅਣਗਿਣਤ ਰੱਸੀਆਂ ਨਾਲ ਬੰਨੇ ਹੋਏ ਮਨੁੱਖ ਕੰਮ ਕ੍ਰੋਧ ਦੇ ਵਸ , ਵਿਸ਼ੇ ਭੋਗਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਦੇ ਲਈ , ਅੰਨਿਆਇ ਨਾਲ ਪੈਸਾ ਜਮਾ ਕਰਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਣ।

।16.13।   ਮੈਂ ਅੱਜ ਇਹ ਪਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਮਨੋਰਥ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਾਂਗਾ , ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਇੰਨਾ ਹੈ , ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਜਿਆਦਾ ਪੈਸਾ ਹੋਵੇਗਾ ।

।16.14।   ਉਹ ਵੈਰੀ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਦੂਸਿਰਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮੈਂ ਮਾਰ ਦੇਵਾਂਗਾ । ਮੈਂ ਰੱਬ ਹਾਂ , ਭੋਗਣ ਵਾਲਾ ਹਾਂ , ਸਿੱਧ, ਬਲਵਾਂਨ‌ ਅਤੇ ਸੁਖੀ ਹਾਂ |

।16.15।   ਮੈਂ ਧਨੀ ਅਤੇ ਉੱਚੇ ਕੁਲ ਵਾਲਾ ਹਾਂ । ਮੇਰੇ ਵਰਗਾ ਦੂਜਾ ਕੌਣ ਹੈ , ਮੈਂ ਯੱਗ ਕਰਾਂਗਾ , ਦਾਨ ਦੇਵਾਂਗਾ ਅਤੇ ਮੌਜ ਕਰਾਂਗਾ , ਇਸ ਤਰਾੰ ਉਹ ਅਗਿਆਨ ਨਾਲ ਮੋਹਿਤ ਹੈ |

।16.16।   ਬਹੁਤ ਤਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰਮਿਤ ਚਿੱਤ ਵਾਲੇ , ਮੋਹ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਫੰਸੇ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇ ਭੋਗਾਂ ਵਿੱਚ ਆਸਕਤ ਇਹ ਲੋਗ ਘੋਰ , ਅਪਵਿਤ੍ਰ ਨਰਕ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਦੇ ਹਨ ।

।16.17।   ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹੀ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ , ਆਕੜ ਵਾਲੇ , ਪੈਸੇ ਅਤੇ ਮਾਨ ਦੇ ਨਸ਼ੇ ਨਾਲ ਭਰੇ ਲੋਕ , ਨਾਮ ਮਾਤਰ ਦੇ ਜੱਗਾਂ ਨਾਲ ਵਿਧਿਰਹਿਤ ਅਤੇ ਦੰਭ ਨਾਲ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ |

।16.18।   ਉਹ ਅਹੰਕਾਰ , ਜੋਰ , ਘਮੰਡ , ਕਾਮਨਾ ਅਤੇ ਕ੍ਰੋਧ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਣ ਵਾਲੇ , ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ, ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਦਵੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੋਸ਼ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਿ ਰੱਖਦੇ ਹਨ |

।16.19।   ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ , ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਕਰੂਰ , ਨੀਚ , ਅਪਵਿਤ੍ਰ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਬਾਰਬਾਰ ਰਾਖ਼ਸ਼ੀ ਯੋਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ ।

।16.20।   ਹੇ ਅਰਜੁਨ , ਉਹ ਮੂਰਖ ਮਨੁੱਖ ਮੈਨੂੰ ਨਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਕੇ ਹੀ ਜਨਮ - ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਰਾਖ਼ਸ਼ੀ ਜਨਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ , ਫਿਰ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਅਤਿ ਨੀਚ ਗਤੀ ਨੂੰ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ |

।16.21।   ਕੰਮ , ਕ੍ਰੋਧ ਅਤੇ ਲੋਭ - ਇਹ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਨਰਕ ਦੇ ਦਵਾਰ , ਜੀਵਾਤਮਾ ਦਾ ਪਤਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨ , ਇੰਨਾ ਤਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ |

।16.22।   ਹੇ ਅਰਜੁਨ , ਇਸ ਨਰਕ ਦੇ ਤਿੰਨਾਂ ਦਰਵਾਜਿਆਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੋਇਆ , ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਕਲਿਆਣ ਦਾ ਚਾਲ ਚਲਣ ਕਰਦਾ ਹੈ , ਉਹ ਪਰਮ ਗਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

।16.23।   ਜੋ ਪੁਰਖ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਮਨਮਾਨਾ ਚਾਲ ਚਲਣ ਕਰਦਾ ਹੈ , ਉਹ ਨਾਂ ਸਿੱਧੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ , ਨਾਂ ਪਰਮਗਤੀ ਨੂੰ ਅਤੇ ਨਾਂ ਸੁਖ ਨੂੰ ਹੀ |

।16.24।   ਇਸਲਈ ਇਸ ਕਰਤੱਵ ਅਤੇ ਅਕਰਤੱਵ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਸਤਰ ਹੀ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਨਿਅਤ ਕਰਮ ਹੀ ਕਰਣ ਲਾਇਕ ਹੈ |


English Translation of Chapter 16 without Verses 

।16.1।   Krishna said, Fearlessness, purity of heart, steadfastness in knowledge and Yoga, alms giving, control of the senses, sacrifice, self-study, austerity and recititude.

।16.2।   Non-injury, truth, freedom from anger, renunciation, tranquillity, absense of vilification, compassion to all beings, freedom from desire, gentleness, modesty, freedom from restlessness.

।16.3।   O Arjuna, Vigour, forgiveness, fortitude, purity, absence of hatred, absence of pride; all these characterize divine nature.

।16.4।   O Arjuna - Pomposity, arrogance, pride, anger, rudeness and ignorance; all these characterize to demoniac nature.

।16.5।   The divine nature is conducive to liberation, and the demoniacal to bondage. Grieve not, O Arjuna, you art born with divine nature.

।16.6।   O Arjuna, There are two types of beings in this world - the divine and the demoniac. The divine has been described at length. Now hear from Me about the demoniac.

।16.7।   The people of demoniac nature, know not what to do and what to refrain from; neither purity, nor right conduct nor truth is found in them.

।16.8।   They say, This universe is without truth, without foundation, without a God, brought about by mutual union, with lust for its cause; what else.

।16.9।   Holding this view, these people of ruined nature, small intellect and fierce deeds, come forth as the enemies of the world for its destruction.

।16.10।   Filled with insatiable desires, full of vanity, pride and arrogance, holding impious vows through delusion, they wander with impure resolves.

।16.11।   They remain obsessed with unlimted worries ending only with death, engrossed in the collection of materialistic things, gratification of sense-objects; they feel sure that this is all.

।16.12।   Being bound by hundreds of ropes of longing; given over to their desire and anger, they endeavour to amass wealth by unjust means, for gratification of their desires.

।16.13।   This I have gained today, and this desire I shall attain. this is mine and more wealth also shall be mine in future.

।16.14।   That enemy has been killed by me, and I shall kill others as well. I am the lord, I am the enjoyer, I am an achiever, mighty and happy.

।16.15।   I am rich and born in a noble family. Who else is equal to me? I shall perform sacrifices, I shall do charity, I shall rejoice, thus they are deluded by ignorance.

।16.16।   Perplexed by numerous thoughts, entangled in the net of delusion, infatuated by sense-pleasures, they fall into the hell.

।16.17।   Self-conceited, stubborn, full with arrogance of being rich and famous, they pretend to perform sacrifices for namesake, disregarding the established injunctions.

।16.18।   These people are engrossed in egoism, power, desire and anger. They are fault-finders and jealous of Me who lives in their own body and in those of all others.

।16.19।   Those haters, cruel, the evil-doers and the most inauspicious of mankind, I hurl them into the demoniac wombs again and again.

।16.20।   O Arjuna, These deluded people, not attaining Me, birth after birth get into the demoniac wombs and then go to even lower form of life.

।16.21।   Lust, anger and greed are three gates of hell. These ruin the Self, so these three should be abandoned.

।16.22।   O Arjuna, a person who is free from these three doors to darkness, practices for the good of the soul, he attains the highest Goal.

।16.23।   He, who neglects the injunction of the scriptures, and acts according to his own will-he attains neither the perfection, nor happiness nor the highest state.

।16.24।   Therefore, by considering the scripture as your authority in determining as to what is to be done and what is not to be done, you should perform action, laid down by the regulations of the scriptures.



ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्नीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुन दैवासुरसम्पद्विभागयोगो नाम षोडशोऽध्यायः ॥16.1-16.24॥

Completed by 11th May, 2016 (24 days)

किसी भी त्रुटि को सुधारने के लिए, सुझाव, जिज्ञासा, प्रतिक्रिया, टिप्पणी, आलोचना आदि deep108@yahoo.com पर ई-मेल करें।
Please send email to deep108@yahoo.com for Any corrections, discussion, doubts, suggestions, comments and feedback.
ਗਲਤੀ ਸੁਧਾਰਣ ਲਈ, ਆਲੋਚਨਾ, ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਯਾ, ਟਿੱਪਣੀ, ਸੁਝਾਵ ਅਤੇ ਸ਼ੰਕਾ ਆਦਿ ਲਈ deep108@yahoo.com ਤੇ ਈ-ਮੇਲ ਕਰੋ।